17 pułk ułanów wielkopolskich w 1929 roku obchodził 10 rocznicę sformowania. Z tej okazji w dniu 7 maja, święta pułkowego jednostki, odbyła się uroczysta zbiórka pułku konno w koszarach głównych (przy dzisiejszej ul. Racławickiej), wyprowadzenie sztandaru pułku oraz msza św. polowa na placu. Następnym akcentem było odsłonięcie na terenie koszar pomnika ku czci ułanów poległych w wojnie polsko-bolszewickiej 1920-1921. Honorowy patronat nad budową pomnika sprawował pierwszy dowódca pułku, ppor. w st. spocz. Edward Grabski. Na trzech marmurowych tablicach umieszczono 74 nazwiska poległych ułanów. Na tablicy środkowej w górnej części znajdował się napis „KU CZCI POLEGŁYM – KU PAMIĘCI ŻYJĄCYCH 6.I.1919 – 6.I.1929”. Niżej wyryto daty i miejsca najważniejszych wydarzeń z życia pułku: powstanie pułku, większe bitwy, powrót do Gniezna i przybycie do stałego garnizonu w Lesznie. Wyryto też nazwiska oficerów, podoficerów i ułanów nagrodzonych orderem Virtuti Militari.
Pomnik nie dotrwał do czasów współczesnych a nawet powojennych, ponieważ, po wybuchu II wojny światowej i wkroczeniu hitlerowców do Leszna, został przez nich bezpowrotnie zniszczony.
W latach 90-tych nastąpiło zdecydowane ożywienie współpracy żyjących, byłych żołnierzy 17 pułku ułanów z dowództwem i żołnierzami 69 pułku przeciwlotniczego, stacjonującego w byłych koszarach 17puł, jak również władzami samorządowymi regionu leszczyńskiego i lokalnymi działaczami społecznymi. We wrześniu 1994 roku przypadała 50 rocznica sformowania 69paplot. W obchody tego święta wpisała się inicjatywa członka Leszczyńskiego Klubu Myśli Obywatelskiej – Bolesława Szudejki, który czynił starania o zrekonstruowanie pomnika ku czci żołnierzy 17puł poległych w 1920 roku. Prace rekonstrukcyjne odbywały się pod nadzorem artysty plastyka Ireneusza Daczki. Wystosowano apel do mieszkańców województwa leszczyńskiego o finansowe wsparcie tej inicjatywy. Uroczystość odsłonięcia pomnika odbyła się w godzinach wieczornych 2 września w byłych koszarach 17puł im. Bartosza Głowackiego (lokalizacja pomnika podobna jak przedwojennego oryginału). W uroczystości tej wzięło udział wielu byłych ułanów, licznie przybyli mieszkańcy miasta oraz delegacje szkół z Bielaw i Rydzyny ze sztandarami (szkoły te noszą imię 17puł). Kompania honorowa wystąpiła w rogatywkach z żółtymi otokami i kopią sztandaru 17puł. Pomnik poświęcił ks. kapelan kpt. Bolesław Bugzel, nomen omen syn podoficera tego pułku, a odsłonięcia dokonali: por. w st. spocz. Henryk Sadowski, wojewoda leszczyński Eugeniusz Matyjas i inicjator rekonstrukcji pomnika Bolesław Szudejko. Końcowym akcentem uroczystości był apel poległych a delegacje złożyły wiązanki kwiatów i zapaliły znicze przy pomniku.
Nasze Stowarzyszenie wpisało jako jedno z zadań statutowych kultywowanie tradycji 17puł. Staramy się corocznie pamiętać w maju o święcie 17puł. W tym roku, w dniu 7 maja, delegacja naszego Stowarzyszenia oddała hołd żołnierzom tego pułku zapalając znicz przy zrekonstruowanym pomniku poświęconym żołnierzom 17puł poległym w 1920 roku.
*****
17 Pułk Ułanów Wielkopolskich im. Króla Bolesława Chrobrego był jedną z nielicznych jednostek Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej, która swymi korzeniami sięgała do epoki napoleońskiej.
17 pułk ułanów formowany był na Litwie, od lipca 1812 roku, przez pułkownika hrabiego Michała Tyszkiewicza. Na początku 1813 roku znalazł się na terenie Wielkopolski i wszedł w skład dywizji gen. Vandamme’a podporządkowanej XIII korpusowi marszałka L. Davota. Walczył pod Bremą, Hamburgiem i Lubeką. Przydzielono go do sprzymierzonej armii duńskiej. Po klęsce Napoleona 17 pułk ułanów wrócił do kraju i w lutym 1815 roku został rozformowany.
Odrodził się w 1919 roku w Gnieźnie podczas powstania wielkopolskiego, początkowo jako 3 pułk ułanów a od lutego 1920 roku jako 17 pułk ułanów wielkopolskich. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Jako pierwszy, zwarty polski oddział, wkroczył 7 maja do Kijowa. Dzień ten stał się, po kilku latach, oficjalnym świętem pułkowym. W latach 1921-1939 stacjonował w Lesznie, gdzie w kasynie oficerskim urządzono Muzeum Pułkowe. Wśród licznych eksponatów znajdowały się także pamiątki z okresu napoleońskiego, m.in. mundur płk. Michała Tyszkiewicza. W 1929 roku na terenie koszar, przy ul. Racławickiej, odsłonięto pomnik ku czci poległych ułanów w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. Pułk osiągał znakomite wyniki w szkoleniu jak i zawodach sportowych organizowanych w Wojsku Polskim. Porucznik Michał Gutowski z końmi „Dion” i „Warszawianka” reprezentował Polskę na igrzyskach olimpijskich w Berlinie w 1936 roku. Wielu oficerów brało udział w ogólnopolskich jeździeckich zawodach sportowych.
Po wybuchu wojny, pułk w składzie Wielkopolskiej Brygady Kawalerii, przez kilka dni walczył w obronie odcinka granicznego pomiędzy Rydzyną a Kaszczorem. 4 września rozpoczęto odwrót, razem z całością sił Armii „Poznań”. Stoczył ciężkie walki nad Bzurą i w Puszczy Kampinoskiej. Brał udział w obronie Warszawy.
Z 1080 żołnierzy, którzy wyszli na wojnę, poległo około 300, wielu było rannych. Wielu oficerów trafiło do niewoli niemieckiej a kilkunastu do sowieckiej (zostali zamordowani w 1940 roku). Niemcy zburzyli również pomnik ku czci poległych ułanów w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku, znajdujący się na terenie koszar 17 pułku ułanów.
W 1993 roku tradycje pułku przejął stacjonujący w Lesznie 69. Pułk Przeciwlotniczy, który z rąk por. Henryka Sadowskiego (żołnierza 17. puł.) w dniu 4 czerwca przejął replikę sztandaru „siedemnastaków”. W 1994 roku odsłonięto odbudowany pomnik zniszczony przez hitlerowców. Trzy Szkoły Podstawowe noszą imię 17. Pułku Ułanów Wielkopolskich: SP w Rydzynie (od 1972 roku), SP w Bielawach (od 1984 roku) i SP w Goniembicach (od 2007 roku).
Autor: E. Śliwiński
