Odzyskanie Niepodległości

Wybuch I wojny światowej w 1914 roku, w której państwa zaborcze walczyły po przeciwnych stronach, wzmógł nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Najżywiej zareagowali zwolennicy opcji austro-węgierskiej. 16 sierpnia 1914 roku powołali w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy, który przystąpił do organizowania Legionów Polskich przy armii Austro-Węgier. Stosunek Wiednia do sprawy polskiej był dwuznaczny ze względu na niechęć do antagonizowania sojusznika niemieckiego. Zwolennikom opcji rosyjskiej, którzy w październiku 1914 roku utworzyli w Warszawie Komitet Narodowy Polski (KNP), niewiele obiecywała postawa Rosji planującej w przypadku zwycięstwa nad państwami centralnymi przesunięcie swej granicy na linię Odry, ale nie wspominająca o autonomii dla Polaków. Stanowisko Rosji nie uległo zmianie nawet po wycofaniu się wojsk rosyjskich z Królestwa Polskiego w 1915 roku. Wielka Brytania i Francja nie wykazywały zainteresowania Polską, uznając ją za wewnętrzny problem Rosji. Państwom zaborczym wydawało się, że wojnę rozstrzygną bez zobowiązań wobec Polaków, którzy byli zmuszeni walczyć w przeciwnych armiach i to często na własnej ziemi. Wobec niechęci państw centralnych do podjęcia sprawy polskiej Józef Piłsudski rozbudowywał tajną Polską Organizację Wojskową, której celem była walka zbrojna przeciw Rosji. Szeroką akcję na rzecz odrodzenia Polski prowadzili na Zachodzie Ignacy Jan Paderewski i Henryk Sienkiewicz. Latem 1915 roku państwa centralne podzieliły Królestwo Polskie na 2 generalne gubernatorstwa - niemieckie i austriackie. W październiku zwolennicy Komitetu Narodowego Polskiego utworzyli Międzypartyjne Koło Polityczne. Wyczerpywanie się rezerw mobilizacyjnych skłoniło państwa centralne do szukania rekruta w okupowanym Królestwie Polskim, w zamian za utworzenie satelickiego państewka polskiego. W tym celu cesarze Niemiec i Austro-Węgier ogłosili 5 listopada 1916 roku akt „5 listopada”, w którym wezwali Polaków do wstępowania do armii austro-węgierskiej i niemieckiej, ale nie sprecyzowali ani granic, ani ustroju przyszłej Polski. Mimo to akt „5 listopada” miał przełomowe znaczenie, gdyż przekreślił solidarność państw zaborczych w stosunku do Polski oraz postawił na forum międzynarodowym kwestię jej niepodległości. 

W styczniu 1917 roku powstała w Warszawie Tymczasowa Rada Stanu. Zmieniła swoje stanowisko również Rosja, wspominając o możliwości utworzenia państwa polskiego złożonego z trzech zaborów.

Po rewolucji lutowej (1917) Piotrogrodzka Rada Delegatów przyznała Polsce prawo do niepodległości, a Rząd Tymczasowy zapowiedział stworzenie państwa polskiego w sojuszu z Rosją. Powołano Komisję Likwidacyjną do Spraw Królestwa Polskiego oraz Naczelny Polski Komitet Wojskowy, a także zaczęto tworzyć Korpusy Polskie w Rosji. Zachodni członkowie ententy, nie krępowani polityką rosyjską, coraz częściej opowiadali się za odbudową Polski. W sierpniu 1917 roku powstał w Paryżu pod przewodnictwem Romana Dmowskiego, Komitet Narodowy Polski, który został uznany przez ententę za przedstawicielstwo polskie. We Francji zaczęła powstawać armia polska. 

Wobec odwlekania realizacji aktu „5 listopada” przez państwa centralne Piłsudski odmówił złożenia przysięgi na wierność obu cesarzom i został internowany w Magdeburgu. Złożenia przysięgi odmówiły także I i III Brygada Legionów Polskich, które rozbrojono i umieszczono w specjalnych obozach. Na miejsce Tymczasowej Rady Stanu, państwa centralne powołały we wrześniu 1917 roku Radę Regencyjną, jako najwyższą władzę tymczasową w Królestwie Polskim. Po rewolucji w Rosji (listopad 1917), w której uczestniczyli działacze SDKPiL, PPS-Lewicy oraz zbuntowani żołnierze-Polacy, bolszewicy ogłosili Deklarację praw narodów Rosji, przyznając im prawo do niepodległości. Deklaracja okazała się jednak martwą literą wobec planów rewolucji europejskiej. W marcu 1918 roku bolszewicy zawarli odrębny pokój z państwami centralnymi w Brześciu Litewskim. Usankcjonował on kontrolę Niemiec i Austro-Węgier nad terenami przedrozbiorowej Polski, która miała się stać satelickim państewkiem na obszarze byłego Królestwa Polskiego, bez oddanej Ukrainie Chełmszczyzny. Walczący jeszcze u boku armii państw centralnych Polski Korpus Posiłkowy generała Józefa Hallera przeszedł pod Rarańczą przez front, by połączyć się z oddziałami II Korpusu Polskiego. W maju 1918 roku obie formacje stoczyły przegraną bitwę z Niemcami pod Kaniowem, która stała się symbolem współdziałania sił polskich walczących dotąd po przeciwnych stronach. Korpusy Polskie w Rosji, broniące Polaków przed siłami bolszewickimi, zostały rozbrojone przez Niemców. 

8 stycznia 1918 roku Prezydent USA Thomas W. Wilson ogłosił 14-punktową deklarację, której 13 punkt dotyczył niepodległości Polski. Wiosną 1918 roku państwa ententy prowadziły tajne rokowania z Austro-Węgrami, oferując im integralność oraz przyznanie ziem polskich w zamian za porzucenie sojusznika niemieckiego, jednak wobec fiaska tych rozmów w czerwcu ponownie wypowiedziały się za pełną niepodległością Polski.

I wojna światowa zakończyła się klęską wszystkich trzech państw zaborczych, co umożliwiło wyzwolenie Polski. Wobec klęski państw centralnych, 7 października 1918 roku Rada Regencyjna wydała manifest do narodu polskiego proklamując niepodległość i zjednoczenie Polski. 23 października Rada Regencyjna powołała rząd Józefa Świerzyńskiego, który zwrócił się do paryskiego KNP o reprezentowanie go na forum międzynarodowym. 28 października w Krakowie powstał organ polskiej władzy dla Galicji i Śląska Cieszyńskiego - Polska Komisja Likwidacyjna, pod przewodnictwem Wincentego Witosa. Członkowie POW, legioniści i młodzież zaczęli rozbrajać załogi austriackie w Galicji. Na początku listopada w zaborze pruskim została wyłoniona Naczelna Rada Ludowa (NRL), organ władzy polskiej w Wielkopolsce, na Pomorzu i Śląsku. Jednocześnie na ziemiach polskich narastała fala nastrojów rewolucyjnych. 5 listopada w Lublinie powstała pierwsza Rada Delegatów, a następnie działacze chłopscy utworzyli Republikę Tarnobrzeską. 

W nocy z 6 na 7 listopada powstał w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej pod kierownictwem Ignacego Daszyńskiego, w którego skład weszli przedstawiciele PPS, PPSD i PSL „Wyzwolenie”. Jego trzon stanowili zwolennicy Piłsudskiego, który 10 października wrócił do Warszawy z Magdeburga. 

11 listopada podpisano zawieszenie broni na froncie zachodnim, a Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu naczelne dowództwo nad tworzącym się wojskiem.

 W Warszawie i na ulicach innych miast Polski rozbrajano żołnierzy niemieckich i austriackich oraz świętowano odzyskanie niepodległości.

Odzyskanie niepodległości miało ogromne znaczenie dla całego narodu polskiego. W zmienionych warunkach przeważająca większość ludności polskiej zyskała możliwość swobodnego rozwoju życia narodowego. Zlikwidowane zostały granice, które dzieliły kraj.

Ułatwiło to przenikanie kultury i oświaty w ojczystym języku do mas ludowych, co wpłynęło na lepszy rozwój życia politycznego.

Również dla krajów Europy Polska nabrała większego znaczenia – stała się państwem niezależnym i usamodzielnionym mogącym samodzielnie decydować o swoim rozwoju i przyszłości

Do oglądnięcia zdjęć archiwalnych zapraszamy do naszej galerii. Kliknij tutaj.

(Internet)

Źródła:

1.Tomaszewski J., Landau Z.: Trudna niepodległość. Wyd. I. Warszawa, 1968.

2.Konopczyński W.: Historia polityczna Polski 1914-1939. Wyd. I. Warszawa, 1995.

3.Suleja W., Fonfara A.: Książka z serii: Tak żyli ludzie w dawnej Polsce, W II Rzeczpospolitej.